Beste Vrienden van de Zwolse Basiliek,

Het jaar 2023 loopt ten einde. We kijken daar als bestuur met een goed gevoel op terug. We hadden twee geslaagde excursies: naar Museum ANNO (presentatie 3 gerestaureerde schilderijen Thomas A Kempis) en naar het pas gerestaureerde bisschoppelijke paleis in Utrecht in combinatie met de in restauratie zijnde Augustinuskerk aldaar. Altijd afgesloten met een gezellige borrel in een lokaal café.

Op het restauratiefront is het zeer druk. De Vrienden zelf zorgden voor de restauratie van het zilveren Mariabeeld van Hellner (1886) en van een zilveren reliekhouder uit 1660 en gedeeltelijk uit 1810 van Sint Ursula en gezellen met splinter Heilig Kruis (foto zie hieronder).

In 2024 wordt een aanvang gemaakt met de restauratie van het interieur van de basiliek (Noord-, Oost- en Zuidtransept) en in 2025 van het Maarschalkerweerd orgel. De kosten zullen meer dan 1 miljoen euro bedragen. Het Rijk betaalt de helft en de andere helft moet de parochie zelf opbrengen. Voor fondswerving worden in 2024 diverse campagnes opgezet. Naast o.a. de Basiliekwacht zullen ook de Vrienden van de Basiliek een stevige duit in het zakje doen. Het bestuur heeft besloten €40.000 ter beschikking te stellen, verdeeld over 2024 en 2025. Zo kunnen we als Vrienden echt het verschil maken! Dat was ook het doel van de oprichting. Vele (muur-) schilderingen en kunstwerken zullen worden opgeknapt. Deze hebben erg geleden onder de doorwatering van de buitenmuren. Vijf jaar geleden zijn de buitenmuren al aangepakt en gerestaureerd.

Het bestuur is recentelijk aangevuld met Mimi Hulshof. Een vijfde bestuurslid wordt nog gezocht. Graag willen we weer met 5 bestuursleden de Stichting leiden, zodat alle benodigde expertise in het bestuur aanwezig is.

Rest ons jullie een zalige Kerstfeest en een gezond en gelukkig 2024 toe te wensen.

Met hartelijke groet,

• Freek Monster
• Ingrid Greve
• Mimi Hulshof
• Paulus ten Doeschate

Excursie Vrienden 15 september 2023

Op vrijdag 15 september jongstleden bezochten we met een groep Vrienden het pas gerestaureerde paleis van de aartsbisschop met kapel aan de Maliebaan in Utrecht. We werden ontvangen in de tuin van het complex door monseigneur Woorts die ons informeerde over de geschiedenis. Vervolgens mochten wij de vele prachtig gerestaureerde vertrekken en kapel bewonderen.

Na afloop spoedden we ons naar de Augustinuskerk aan de Oude Gracht die nog in restauratie is. Deze neoclassicistische kerk is al enige tijd in restauratie. Door veel tegenvallers (dak, fundering) duurt de restauratie langer dan gepland. Maar het eindresultaat zal de moeite waard zijn. Dat is in deze fase al te zien. Na afloop werd nog een drankje gedronken in café Vasco Belo. Daarna werd er door diverse deelnemers nog gezellig gedineerd. Wederom een zeer geslaagde excursie!

Uit de Stentor:

De Parochie Thomas a Kempis liet drie 17de eeuwse schilderijen uit eigen collectie restaureren over de Duits-Zwolse mysticus Thomas a Kempis. Het meest beschadigde doek leverde een verrassende vondst op. ,,Men moet gedacht hebben: we maken er iets elegants van.”

De 17de eeuwse schilderijen lagen ruim zestig jaar in een Zwols depot. De eigenaar, de Parochie Thomas a Kempis, wilde de werken graag herstellen ter gelegenheid van het 550ste sterfjaar van Thomas a Kempis. Deze middeleeuwse Moderne Devoot schreef zijn wereldwijde bestseller De navolging van Christus op de Zwolse Agnietenberg. ,,De parochie zelf heeft geen geld. Het kost ons al moeite genoeg onze kerken in Zwolle, Hasselt, Kampen en Hattem in de benen te houden”, zegt Paulus ten Doeschate (72), voorzitter van de parochiale kunstcommissie.

,,Aanvankelijk ging het ons om twee stukken. Allereerst het portret van de 17de eeuwse Arnold Waeyer, aartspriester van Zwolle die veel heeft betekend voor de regio. Het paneel was erg vergeeld. Tot in de jaren zestig hing het in de pastorie van de Michaelkerk aan de Nieuwstraat, waar stevig werd gerookt. Ook een kleiner Italiaans getint doek met Thomas, Maria en kind was het opknappen waard. De derde vonden we eigenlijk te zwaar beschadigd, maar die kon meeliften in het hele verhaal.”

Overgeschilderd

De keuze viel op twee restaurators: Caroline van der Elst wijdde zich aan het Waeyer-paneel en de ‘kleine Thomas’ . En Michel van de Laar ontfermde zich over de gehavende ‘Zwolse Thomas’. ,,Hij kreeg ogenschijnlijk niet het beste deel, toch viel hij  cultuurhistorisch gezien met zijn neus in de boter”, stelt Ten Doeschate. Restaurator Van de Laar zag namelijk al gauw dat het werk meer bevatte dan de weinig interessante buitenkant. Het origineel uit circa 1700 is volgens hem rond 1900 rigoureus overgeschilderd.

,,Michel adviseerde ons het geheel terug te brengen in de oorspronkelijk staat”, vertelt Ten Doeschate. ,,Hierbij liepen we wel het risico dat er niets van overbleef, tegelijkertijd hadden we weinig te verliezen gezien de slechte conditie.”

Decolleté

Restaurator Van de Laar, die 25 jaar voor het Rijksmuseum werkte en bekend is van het tv-programma Het Geheim van de Meester, verklaart in Stadsmuseum ANNO wat hij aantrof. Hoe het decolleté van de heilige maagd van oorsprong veel uitbundiger was. Het hele voorkomen van Maria was vrouwelijker. En het blote kind in haar armen werd pas later voorzien van een lendendoek.

,,Onder het stijve gedoe van de devote maagd vond ik een totaal andere Maria. In het origineel is zij sexyer, rondborstiger en haar stevige voeten waren ontbloot. Een vrouw van vlees en bloed, the girl next door. Door toenemende verpreutsing is de menselijke Maria doelbewust weggewerkt. Zo rigoureus dat ze een oor miste, en een derde voet kreeg. Vanuit Maria-verering is haar kroontje groter gemaakt dan in de oorspronkelijke versie. Men moet gedacht hebben: we maken er iets elegants van.”

Vakkundig man

De restaurator gelooft niet dat dit schilderij is vervaardigd door Hermanus Wolters (1682-1751), de Zwolse fijnschilder aan wie het doek werd toegeschreven. ,,Ongetwijfeld een vakkundig man, maar die heeft hier niets mee van doen. Aannemelijker vind ik dat het in Antwerpen is gemaakt.”

Ten Doeschate van de Parochie acht het zeker mogelijk dat het doek in Vlaanderen tot stand kwam, of door een Nederlandse kunstenaar met Vlaamse invloed. De opdracht voor het schilderij kwam ongetwijfeld van een welgestelde katholieke familie uit Zwolle. Of misschien gaf aartspriester Waeyer zelf de opdracht?

In het geheim

,,Katholieke erediensten waren tot 1672 verboden en werden in het geheim gehouden. Zwolle kende in die tijd vier katholieke schuilkerken. Veelal in rijkere patriciërshuizen. Het protestantse stadsbestuur had er baat bij de katholieken te betrappen op paapse overtredingen want dit leverde hoge boetes op, die de gemeentekas spekten.”

Dankzij voornamelijk gemeentelijke subsidie kwam de complete restauratie tot stand voor ruim 40.000 euro, circa 13.000 per stuk. Het resultaat is tot 23 juni te zien in Stadsmuseum ANNO onder de titel: Hoe Maria haar voet verloor.  Wat Ten Doeschate betreft blijven de ‘kleinere Thomas’ en het Waeyer-portret in het museum aan de Melkmarkt. ,,De overschilderde Maria zou naar het Thomas a Kempis-museum van Bert Pierik kunnen op de Agnietenberg, bij begraafplaats Bergklooster. Andere mooie optie is het Geert Groote Huis in Deventer.”

Uit de Stentor van 4 mei 2023 door Marion Groenewoud