Uit de Stentor:
De Parochie Thomas a Kempis liet drie 17de eeuwse schilderijen uit eigen collectie restaureren over de Duits-Zwolse mysticus Thomas a Kempis. Het meest beschadigde doek leverde een verrassende vondst op. ,,Men moet gedacht hebben: we maken er iets elegants van.”
De 17de eeuwse schilderijen lagen ruim zestig jaar in een Zwols depot. De eigenaar, de Parochie Thomas a Kempis, wilde de werken graag herstellen ter gelegenheid van het 550ste sterfjaar van Thomas a Kempis. Deze middeleeuwse Moderne Devoot schreef zijn wereldwijde bestseller De navolging van Christus op de Zwolse Agnietenberg. ,,De parochie zelf heeft geen geld. Het kost ons al moeite genoeg onze kerken in Zwolle, Hasselt, Kampen en Hattem in de benen te houden”, zegt Paulus ten Doeschate (72), voorzitter van de parochiale kunstcommissie.
,,Aanvankelijk ging het ons om twee stukken. Allereerst het portret van de 17de eeuwse Arnold Waeyer, aartspriester van Zwolle die veel heeft betekend voor de regio. Het paneel was erg vergeeld. Tot in de jaren zestig hing het in de pastorie van de Michaelkerk aan de Nieuwstraat, waar stevig werd gerookt. Ook een kleiner Italiaans getint doek met Thomas, Maria en kind was het opknappen waard. De derde vonden we eigenlijk te zwaar beschadigd, maar die kon meeliften in het hele verhaal.”
Overgeschilderd
De keuze viel op twee restaurators: Caroline van der Elst wijdde zich aan het Waeyer-paneel en de ‘kleine Thomas’ . En Michel van de Laar ontfermde zich over de gehavende ‘Zwolse Thomas’. ,,Hij kreeg ogenschijnlijk niet het beste deel, toch viel hij cultuurhistorisch gezien met zijn neus in de boter”, stelt Ten Doeschate. Restaurator Van de Laar zag namelijk al gauw dat het werk meer bevatte dan de weinig interessante buitenkant. Het origineel uit circa 1700 is volgens hem rond 1900 rigoureus overgeschilderd.
,,Michel adviseerde ons het geheel terug te brengen in de oorspronkelijk staat”, vertelt Ten Doeschate. ,,Hierbij liepen we wel het risico dat er niets van overbleef, tegelijkertijd hadden we weinig te verliezen gezien de slechte conditie.”
Decolleté
Restaurator Van de Laar, die 25 jaar voor het Rijksmuseum werkte en bekend is van het tv-programma Het Geheim van de Meester, verklaart in Stadsmuseum ANNO wat hij aantrof. Hoe het decolleté van de heilige maagd van oorsprong veel uitbundiger was. Het hele voorkomen van Maria was vrouwelijker. En het blote kind in haar armen werd pas later voorzien van een lendendoek.
,,Onder het stijve gedoe van de devote maagd vond ik een totaal andere Maria. In het origineel is zij sexyer, rondborstiger en haar stevige voeten waren ontbloot. Een vrouw van vlees en bloed, the girl next door. Door toenemende verpreutsing is de menselijke Maria doelbewust weggewerkt. Zo rigoureus dat ze een oor miste, en een derde voet kreeg. Vanuit Maria-verering is haar kroontje groter gemaakt dan in de oorspronkelijke versie. Men moet gedacht hebben: we maken er iets elegants van.”
Vakkundig man
De restaurator gelooft niet dat dit schilderij is vervaardigd door Hermanus Wolters (1682-1751), de Zwolse fijnschilder aan wie het doek werd toegeschreven. ,,Ongetwijfeld een vakkundig man, maar die heeft hier niets mee van doen. Aannemelijker vind ik dat het in Antwerpen is gemaakt.”
Ten Doeschate van de Parochie acht het zeker mogelijk dat het doek in Vlaanderen tot stand kwam, of door een Nederlandse kunstenaar met Vlaamse invloed. De opdracht voor het schilderij kwam ongetwijfeld van een welgestelde katholieke familie uit Zwolle. Of misschien gaf aartspriester Waeyer zelf de opdracht?
In het geheim
,,Katholieke erediensten waren tot 1672 verboden en werden in het geheim gehouden. Zwolle kende in die tijd vier katholieke schuilkerken. Veelal in rijkere patriciërshuizen. Het protestantse stadsbestuur had er baat bij de katholieken te betrappen op paapse overtredingen want dit leverde hoge boetes op, die de gemeentekas spekten.”
Dankzij voornamelijk gemeentelijke subsidie kwam de complete restauratie tot stand voor ruim 40.000 euro, circa 13.000 per stuk. Het resultaat is tot 23 juni te zien in Stadsmuseum ANNO onder de titel: Hoe Maria haar voet verloor. Wat Ten Doeschate betreft blijven de ‘kleinere Thomas’ en het Waeyer-portret in het museum aan de Melkmarkt. ,,De overschilderde Maria zou naar het Thomas a Kempis-museum van Bert Pierik kunnen op de Agnietenberg, bij begraafplaats Bergklooster. Andere mooie optie is het Geert Groote Huis in Deventer.”
Uit de Stentor van 4 mei 2023 door Marion Groenewoud
Verhalen over Zwolle: Hoe Maria Haar Voet Verloor
Uniek restauratieverhaal
Het herdenkingsjaar van Thomas a Kempis in 2021 is voor de Parochie Thomas a Kempis de aanleiding geweest om drie bijzondere schilderijen onder de aandacht te brengen met daarbij het plan om deze drie schilderijen te laten restaureren. Collectie Overijssel, Stadsmuseum ANNO en Parochie Thomas a Kempis sloten de handen ineen om die restauratie mogelijk te maken. Op vrijdag 21 april bent u van harte welkom bij de volgende avond in de reeks ‘Verhalen over Zwolle’. Tijdens deze avond nemen wij u mee in dit unieke restauratieproject.
Op 25 juli 2021 was het precies 550 jaar geleden dat Thomas a Kempis is overleden. Zijn boek ´De Navolging van Christus´ is volgens kenners na de bijbel het meest gelezen boek. Met zijn boek inspireerde Thomas vele gelovigen van katholiek tot protestants. Thomas kunnen we daarmee oprecht één van de grootste influencers noemen uit onze vaderlandse geschiedenis.
Hoe Maria Haar Voet Verloor
Op twee van de drie schilderijen aanbidt Thomas, Maria met kind en op het derde schilderij staat Aardspriester Waeyer afgebeeld. Alle drie de werken waren voor de restauratie in slechte conditie. De restaurateurs Michel van der Laar en Caroline van der Elst hebben verbluffend werk geleverd en dat laten zij tijdens deze lezing op 21 april graag aan u zien. De titel verraad al iets over deze restauratie. Op één van de schilderijen was Maria met kind volledig overschilderd. De restaurateurs vertellen deze avond over hun werk en op welke manier zij de schilderijen hebben gerestaureerd. Een bijzonder verhaal over restaureren, collectiebeheer, over Thomas, maar ook over hoe beelden door de tijd heen kunnen veranderen. Dat is blijkbaar niet alleen iets van nu, maar van alle tijden.
De lezing is het startschot van de Expositie: Hoe Maria Haar Voet Verloor, te zien tot en met 23 juni in stadsmuseum ANNO
14 november bij de restaurateur.
Restauratie Mariabeeld Kevelaer
Zoals in het voorjaar bericht heeft bestuur opdracht gegevens namens de Vrienden om het zilveren Mariabeeld met Kind, van de edelsmid Frans Xaver Hellner uit Kempen uit 1886, te laten restaureren. Het beeld is gemaakt in opdracht van de Zwolse Broederschap van Kevelaer en werd tot voor kort jaarlijks meegenomen naar Kevelaer voor de processie in augustus. De restauratie is gepland voor dit najaar.